Paulovnija – nova vrsta u Srbiji
Danas se sve češće pominje paulovnija, brzorastuća vrsta drveta, naročito značajna za proizvodnju biomase. Sam rod Paulownia obuhvata 7 vrsta koje su poreklom iz istočne Azije. Prva vrsta koja je kod nas gajena i koja se može naći na zelenim površinama jeste P. tomentosa, drvo visine do 20 m čija krošnja krajem aprila i u maju biva prekrivena krupnim ružičastim cvetovima. Međutim, danas se sve više govori o jednoj drugoj vrsti paulovnija, P. elongata. U pitanju je drvo sa veoma velikim listovima, preko 30 cm dužine, i sa krupnim, ružičastim cvetovima. Razlozi za rastuću popularnost ove vrste su opravdani.
To je brzorastuća vrsta pogodna za plantažni uzgoj, ali i za sadnju duž ograde dvorišta kada želimo da za kratko vreme podignemo zelenu zaštitu od prašine i buke sa ulice. Prvih nekoliko godina nakon sadnje godišnji prirast u visinu može iznositi i 3–4 m, a nakon 5–7 godina rast je sporiji. Već nakon deset godina stabla dostižu 15–18 m visine, sa prsnim prečnikom (prečnik debla na visini 1,2 m) od 40–50 cm. Zbog krupnih listova smatra se da je odličan prečistač vazduha jer je velika površina liske koja vrši fotosintezu, vezuje ugljen-dioksid i oslobađa kiseonik. Pored toga, kompostiranjem listova dobija se kvalitetan supstrat. U vreme cvetanja izuzetno je dekorativna, a osim toga, to je i medonosna biljka. Drvo je kvalitetno, može se koristiti u drvnoj industriji, čak i za izradu nameštaja, a nakon seče formiraju se izdanci iz panja i biljka se obnavlja. U Srbiji postoje plantaže ove vrste podignute u okolini Subotice i Bele Crkve.
Kada je reč o uslovima sredine, to je vrlo skromna biljka. Može da se gaji na nadmorskoj visini do 2000 m, ali najbolje uspeva na visini nižoj od 1000 m. Prema zemljištu nije izbirljiva, zbog toga se koristi za pošumljavanje degradiranih površina, na siromašnom zemljištu. Više joj pogoduju lakša i peskovita zemljišta, nego suviše teška i glinovita. Takođe, ne podnosi visok nivo podzemnih voda niti zabarena zemljišta. Podnosi temperaturne ekstreme i sušu. Korenov sistem je dubok i dobro razvijen, a glavna masa korena se formira na dubini većoj od 1 m.
Može se razmnožavati setvom semena ili reznicama korena ili stabla. Seme klija sporo i neujednačeno, pa se taj metod ređe koristi. Takođe, retko se razmnožava i reznicama uzetih sa stabla jer je procenat ožiljavanja relativno nizak. Najbolje je koristiti korenske reznice. Korenske reznice uzimaju se sa biljaka koje su stare 1–2 godine u jesen, nakon opadanja listova. Biraju se korenovi prečnika 1–4 cm i seku se reznice (komadi) dužine 15–20 cm. Mogu se koristiti i nešto tanji i kraći korenovi, ali sa manjim uspehom. Obično se na gornjoj površini korena (bliže nadzemnom delu) pravi ravan rez, a na donjem delu kos, kako se ne bi koren (korenska reznica) okrenuo i posadio naopačke. Dobro je da se ostave 1–2 dana da provenu pre sadnje. Ako se ne sade odmah, reznice mogu da se čuvaju na temperaturi 0–10°C utrapljene u pesak, da se ne isuše previše. Kada se vrši ožiljavanje, reznice se sade u supstrat tako da njihov gornji deo bude prekriven slojem supstrata debljine 1 cm. Idealne temperature za ožiljavanje se kreću od 12 do 18°C. Najpraktičnije je reznice uzete u jesen utrapiti do proleća, pa ih u proleće postaviti na ožiljavanje. Postavljene reznice treba prekriti plastičnom folijom. Na gornjoj površini preseka počinju da se razvijaju pupoljci i tokom naredna dva meseca iz njih će se razviti izdanci dužine oko 5 cm. Na svakom korenu može da se formira više pupoljaka, a oni slabi i nedovoljno razvijeni se uklanjaju. Sa porastom temperatura vrši se sve češće provetravanje, da bi se u maju folija potpuno uklonila. Nastavlja se sa negom tokom vegetacionog perioda (plevljenje, okopavanje, zalivanje) i do kraja leta bi izdanci trebalo da dostignu dužinu od preko 1 m.
Danas postoje specijalizovane laboratorije koje proizvode paulovniju u epruvetama – kulturom tkiva, i od njih se takođe mogu naručiti sadnice.
Autor: Marija Marković, dipl. inž. šumarstva za pejzažnu arhitekturu